«عصر» و « گاما»کابوس موشک‌های کروز و بالستیک

به گزارش مشرق، ماه گذشته در دو عرصه مهم دریایی و پدافند هوایی، اخباری از عملیاتی شدن رادارهای جدید منتشر شده که به نظر می‌رسد ارتقاء قابل توجهی به توان دفاعی نیروهای مسلح ایران خواهد داد. این دو رادار شامل رادارهای عصر و گاما هستند.
رادار عصر؛ چشمان مدرن ناوشکن‌های ایرانی
ناوهای رزمی برای اطلاع زودهنگام از تهدیدات هوایی پیرامون خود به رادارهایی نیاز دارند که ضمن قابل نصب بودن در فضای محدود عرشه از برد و عملکرد مناسبی نیز برخوردار باشند. این اولین حلقه از پدافند هوایی یک شناور رزمی را شکل می‌دهد که بر روی آبها ممکن است از پوشش هوایی محروم باشد و تنها با اطلاعات تولید شده رادارها سامانه‌های پدافندی موشکی و توپخانه‌ای خود را آماده نبرد می‌کند.
تاریخ وقایع جنگ جهانی دوم و جنگ‌های مختلف تا به امروز نیز اهمیت وجود هشدار زودهنگام برای نیروی دریایی را عملا تایید می‌کند.
نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران (نداجا) چندی پیش، از یک رادار جدید و پیشرفته رونمایی کرد که توسط متخصصان داخلی تولید شده و برای نصب روی ناوهای مختلف فعلی و آینده در نظر گرفته شده است. این رادار با نام «عصر» از نوع آرایه‌ فازی و با آنتن مسطح بوده و از برد وعملکرد قابل توجهی برخوردار است.
فرماندهان نیروی دریایی ارتش برای اولین بار چند سال پیش درمصاحبه‌های خود از وجود پروژه عصر برای تولید یک رادار دیجیتال در باند S با آنتن مسطح با طول موج 8 تا 15 سانتیمتر اطلاع داده بودند که برای به کارگیری در شناورهایی در رده ناو و بالاتر در دست توسعه بوده و از عملکرد بالایی در شرایط آب و هوایی مختلف برخوردار خواهد بود.
پیش از این ناوهای بایندر و نقدی در زمان تحویل به ایران به رادار جست‌وجوی هوایی Westinghouse SPS-6C با برد 146 کیلومتر در باند D و ناوشکن‌ها (ناوهای محافظ) رده الوند به رادار جست‌وجوی هوایی AWS-1 با برد 110 کیلومتر و باند E/F مجهز بودند. نمونه اول ناوشکن جماران نیز که ساخت کشورمان است به راداری مشابه AWS-1 مجهز شده بود و دومین فروند آن که با نام دماوند در ناوگان شمال نداجا به خدمت گرفته شده به رادار عصر مجهز است و به زودی نمونه رونمایی شده از رادار عصر نیز در جنوب به جای رادار فعلی روی ناو جماران نصب خواهد شد.
به نظر می‌رسد با تولید رادار آرایه‌ فازی عصر که اولین نمونه‌های آن بر روی ناوشکن‌های جماران و دماوند به کار گرفته می‌شود امکان تجهیز ناوهای قبلی خصوصا ناوشکن‌ها به این رادار مدرن وکارآمد نیز در آینده وجود خواهد داشت. همچنین تولیدات بعدی کشورمان مانند ناوشکن سهند و ناوبزرگ عملیاتی- آموزشی خلیج فارس نیز از مشتریان آخرین نمونه‌های رادار آرایه فازی عصر در سال‌های آینده خواهند بود.
رادارهای آرایه فازی دارای توانمندی‌های بالایی هستندکه ناشی از به کارگیری فناوری‌های جدید است. در این رادارها برای جست‌وجو در فضای تحت پوشش، سهم عمده به‌جای گردش مکانیکی آنتن رادار برعهده تغییر در زاویه انتشار امواج است. پویش بسیار سریع محیط (درحد میلی‌ثانیه)، مقاومت بالا علیه اقدامات ضدالکترونیک و کشف بسیار مشکل محل رادار توسط سامانه‌های الکترونیکی گیرنده وهشدار راداری دشمن از جمله مهم‌ترین ویژگی‌های عملکردی این رادارهای پیشرفته است. این رادارها دارای دونوع اصلی فعال (اکتیو) و غیرفعال (پسیو) هستند که درنوع فعال می‌توانند تا هزار بار در ثانیه تغییر فاز داده و در صورت بروز اشکال درگیرنده و فرستنده‌ها کل رادار دچار اختلال نمی‌‌شود.
در واقع در این رادارها تعداد زیادی عنصر فرستنده وگیرنده در کنار یکدیگر قرار دارند وهر یک از آنها عملا یک رادار کوچک هستند که در مجموع با عملکرد هماهنگ، قابلیت‌های ویژه رادارهای آرایه فازی نظیر توانایی شناسایی همزمان صدها هدف که در فواصل وارتفاعات مختلفی در پهنه آسمان حضور دارندرا بوجود می‌آورند.
رادارهای آرایه فازی به دلیل عدم انتشار امواج با الگوی مشخص و تغییر فاز درکسری از ثانیه شناسائی منبع پرتو و محل رادار برای دشمن کاری بسیار مشکل خواهد بود. این قابلیت برای به تاخیر افتادن کشف محل دقیق شناور در دریا بسیار مهم و ارزشمند است این رادارها در صورت کشف توسط دشمن یا اخلال‌های الکترونیکی به دلیل تغییر فاز، به میزان بسیار بالایی مقاوم هستند.
رادارهای آرایه فازی قادر به هدایت چندین موشک علیه چندین هدف در زمان واحد بوده و در زمینه‌های گسترده‌ای از جمله رادارهای هواشناسی، نصب بر روی جنگنده‌ها، ناوها و رادارهای رهگیری موشک‌های بالستیک قابلیت به کارگیری دارند.
تاکنون چند نمونه رادار آرایه فازی درکشور دیده یا معرفی شده است از جمله رادار 6400 المانی که چند سال پیش توسط وزیر دفاع وقت از آن صحبت شد و رادار آرایه فازی برد متوسط نجم 802، دو نمونه از آنها هستند.
براساس اعلام رسمی مسئولان، رادار عصر می‌تواند به صورت سه بعدی اهداف را ردگیری کند یعنی فاصله، زاویه و ارتفاع آنها را تعیین نماید. این رادار قابلیت ردگیری همزمان 1000 هدف را داشته و برد آن برای اهدافی با سطح مقطع راداری (RCS 4 مترمربع) در حدود 200 کیلومتر است.
باتوجه به ظاهر رادار عصر قاعدتا در آن، تغییر جهت امواج تنها در راستای عمودی بر مبنای تغییر فاز انجام می‌شود زیرا این رادار قابلیت چرخش در صفحه افقی را دارد که این امر برای پویش (اسکن) در این راستا مورد استفاده قرار می‌گیرد. علت این امر می‌تواند کاهش هزینه‌های تجهیز ناوها به رادارهای آرایه فازی باشد زیرا در صورتی که رادار قابلیت چرخش در صفحه افقی برای پوشش 360 درجه را نداشته و در راستای افقی هم با تغییر فاز امواج کار پویش را انجام دهد باید دست‌کم از دو رادار آرایه فازی برای پوشش تمام پیرامون ناو استفاده کرد.
بنابراین در شرایطی که نیاز گسترده‌ای به تجهیز ناوهای مختلف نداجا به این رادار پیشرفته و نسل جدید وجود دارد، با یک رادار عصر می‌توان 360درجه پیرامون ناو را پوشش داد و با تولید هر رادار، سامانه جست‌وجوی هوایی دوربرد یک ناو را روزآمد کرد.
پیش از این گفته شده بود که در رادار عصر از فناوری نیمه هادی در ساخت قطعات الکترونیکی استفاده خواهد شد که به‌کارگیری تجهیزات الکترونیکی پیشرفته نظیر سامانه‌های بهره‌مند از فناوری نیمه‌هادی‌ها باعث افزایش مدت زمان قابل کارکرد و کاهش چشمگیر احتمال بروز خرابی در این رادار شده، آمادگی عملیاتی و قابلیت اطمینان آن را به میزان بالایی بهبود و زمان مورد نیاز برای تعویض و تعمیر قطعات آن را نیز کاهش داده می‌دهد.
به دلیل استفاده از همین فناوری های پیشرفته و پردازشگرهای دیجیتال، زیرسامانه‌های رادار عصر دارای حجم کمی بوده و این مزیت در ناوهای رزمی که استفاده بهینه از فضای موجود بسیار اهمیت دارد ارزشی دوچندان دارد. به علاوه این رادار توان مصرفی کمی نیز دارد که در نتیجه در صورت بروز مشکل ناو در تأمین توان الکتریکی مورد نیاز برای همه سامانه‌ها، رادار عصر با توان مصرفی پائین خود می‌تواند به عملیاتی ماندن سامانه‌های بیشتری کمک نماید.
این رادار که محصول ارزشمندی از سازمان جهاد خودکفایی نیروی دریایی ارتش است قابلیت به‌کارگیری در سواحل را نیز دارد که برای این منظور باتوجه به عدم محدودیت فضا در پایگاه‌های ساحلی، نمونه‌های توسعه‌یافته از رادار عصر با آنتن بزرگ‌تر و در نتیجه برد بیشتر از نظر عملیاتی مفیدتر خواهد بود. لازم به ذکر است فاصله سواحل ایران از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در بسیاری از مناطق کمی بیش از 200 کیلومتر است و رادار عصر با همین کارایی فعلی هم پوشش قابل توجهی در عرض خلیج‌فارس که محل استقرار بخش قابل توجهی از یگان‌های دریایی آمریکاست خواهد داشت.
گفته می‌شود رادار عصر توانایی ردگیری اهداف سطحی را نیز دارد که باتوجه به توانایی تغییر جهت امواج در راستای عمودی به طور الکترونیکی در کسری از ثانیه محیط سطحی پیرامون ناو در جهت قرارگیری صفحه آنتن نیز پویش (اسکن) شده و اطلاعات حاصل در کنار رادارهای مخصوص جست‌وجوی سطحی موجود در ناوها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
همچنین این رادار در ردگیری سریع موشک‌های کروز نیز توانمند است و می‌تواند با توجه به توان ردگیری همزمان تعداد بسیار زیادی هدف به افزایش سرعت عمل سامانه کنترل آتش و دفاع هوایی ناو کمک کند. به علاوه با توجه به تجربیات گرانقیمت نیروی دریایی ارتش از درگیری مستقیم با نیروی دریایی آمریکا در شرایط سنگین جنگ الکترونیک در سال 1367، فعالیت گسترده‌ای برای ایجاد امکان ادامه کار رادار عصر در شرایط جنگ الکترونیک انجام شده است.
طراحی و ساخت رادار عصر و از آن مهم‌تر تولید آن به تعداد کافی با توجه به برخورداری از فناوری‌های پیشرفته در عرصه رادار و الکترونیک علاوه بر ایجاد گامی بسیار بلند در جهت روزآمدسازی سامانه‌های راداری نیروی دریایی راهبردی پس از ساخت ناو جماران، یک خط‌شکنی مجدد از این نیرو در جهت تأمین تجهیزات موردنیاز نیروهای مسلح است.
بنابراین رادار عصر که با توجه به ویژگی‌های ذاتی و عملکردی خود، سامانه‌ای راهبردی محسوب می‌شود راه را برای عملیاتی شدن این نوع رادارها در سامانه‌های موشکی مانند باور-373 علاوه بر سامانه‌های رعد و صیاد-2 نیز هموارتر می‌کند.
رادار گاما
10 بهمن ماه امسال خبری در خبرگزاری‌های داخلی منتشر شد که براساس آن، امیر فرزاد اسماعیلی فرمانده قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء(ص) از مواضع پدافندی در استان سمنان بازدید کرده است. در این خبر برای اولین بار، نامی از رادار پیشرفته گاما و عملیاتی شدن آن در ایران، منتشر شد.
اما این رادار چیست و چه تاثیری بر توان پدافند هوایی ایران دارد؟
رادار گاما «Gamma» یکی از محصولات پیشرفته شرکت آلماز آنتنی به شمار می‌آید. این رادار در دو گونه DE و S1E طراحی و ساخته شده است.
موسسه مطالعاتی CSIS در گزارشی مربوط به سال 2010 درباره وضعیت ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس در حوزه‌های گوناگون از جمله نظامی اشاره‌ای به برنامه ایران برای در اختیار داشتن گونه ‌DE این رادار مطرح کرده است. براساس این پیش‌فرض، به معرفی توانایی‌های این گونه از رادار گاما خواهیم پرداخت.
سامانه «Gamma DE» یک مجموع راداری آرایه فازی فعال سه بعدی «UHF» در باند «‌L» است که وظیفه جست‌وجو و کشف اهداف هوایی شامل پرنده‌های بال ثابت با سطح مقطع راداری پایین و بالگردها، موشک‌های کروز و مهمات هدایت‌شونده و همچنین موشک‌های بالستیکی تاکتیکی کوتاه و میان برد را بر عهده دارد. این سامانه معمولا به منظور هدایت و کمک به هواپیماهای رهگیر یا سامانه‌های یکپارچه پدافند هوایی عمل می‌کند.
قابلیت شناسایی اهداف با سطح مقطع راداری پایین و همچنین مقاومت بالا در برابر جنگ الکترونیک دشمن از جمله نکات مثبت این سامانه راداری به حساب می‌آید.
یکی از قابلیت‌های پیشرفته این سامانه توانایی «کشف بدون کمک اهداف» یا «NCTR» است.
در این حالت رادار گاما با استفاده از ارتباط برقرار کردن بین نشانه‌های شناخته شده از هر هدف پرواز جداگانه، آنالیز امواج بازتابانده شده از اهداف گوناگون و همچنین مشخصه‌های خاص پروازی هر هواگرد و همچنین در مورد بالگردها با آنالیز تغییرات موجود در امواج ایجادشده در حرکت پره‌های بالگردها می‌تواند به شناسایی آنها اقدام کند.
در کنار سامانه راداری گاما، سیستمی برای مقابله با موشک‌های ضد رادار با عنوان «Gazetchik E» نیز ارائه می‌شود که وظیفه آن هشدار دادن در مورد نزدیک شدن موشک‌های ضدرادار پخش امواج گمراه‌کننده و فریب دادن موشک‌های ضدرادار است. همچنین سامانه‌های پخش‌کننده چف و فلیر و همچنین دودزا نیز برای این سامانه راداری تعبیه شده است.
در منابع رسمی اعلام شده است میزان موفقیت این سامانه در برابر موشک‌های ضدرادار حدود 85 تا 95 درصد است. این سامانه همچنین می‌تواند سامانه‌های جست‌وجوگر الکترو اپتیک موجود در مهمات هدایت شونده را نیز از کار بیندازد.
برد کشف هدف «Gamma DE» در برابر هدفی با سطح مقطع راداری 1مترمربع 360 و هدفی با سطح مقطع راداری 0.13 مترمربع 250کیلومتر اعلام شده است. البته شرکت سازنده اعلام کرده است که این رادار می‌تواند موشک‌های بالستیک را که از ارتفاع بالا به سمت زمین می‌آیند را از فاصله 1111کیلومتری شناسایی کند.
این سامانه راداری توان پوشش دادن تا ارتفاع 120کیلومتری از سطح دریا را دارد. گاما می‌تواند در شرایط جوی سخت از دمای +50 تا -50 درجه سانتی‌گراد به عملیات بپردازد. این سامانه می‌تواند در رطوبت 98 درصد و بادهایی با سرعت 25متر در ثانیه و در ارتفاع 2500 متری از سطح دریا عملیات کند. کل خدمه مورد نیاز برای کار با این سامانه 5نفر است.
سامانه «Gamma DE» و متعلقات مربوط به آن بر روی دو دستگاه کامیون حمل می‌شود و می‌تواند در مدت زمان 5 دقیقه برای کار آماده شود.
گونه کششی این رادار نیز موجود است که زمان آماده‌سازی آن حدود 20دقیقه است این سامانه راداری از یک سیستم یکپارچه تشخیص دوست از دشمن بهره می‌برد. بهره بردن از قابلیت آرایه‌ فازی فعال این قابلیت را به این رادار می‌دهد که بتواند در زوایای مثبت و منفی 60 درجه در سمت و ارتفاع را دارد.
استقرار این سامانه راداری در منطقه‌ای مانند سمنان ضمن آن که عمق دفاعی کشورمان را از گزند سامانه‌های موشکی دشمن دور می‌کند، توانایی انتقال این رادار به مناطقی را می‌دهد که دشمن هیچ گونه اشرافی از طریق سامانه‌های ماهواره‌ای خود ندارد و گاما در کنار کاستا، نبو، مطلع، غیر و ثامن، شبکه‌ای مطمئن از سیستم‌های راداری را در اختیار نیروهای مسلح ایران قرار می‌دهد که عمدتا متحرک و با قابلیت جابجایی بالا هستند.با این اوصاف، می‌توان کمی دیگر منتظر بود و با اجرای رژه باشکوه ارتش جمهوری اسلامی ایران در 29 فروردین سال آینده، نمونه‌های جدیدی از دستاوردهای راداری و پدافندی نیروهای مسلح کشورمان را دید و منتشر کرد.

منبع: کیهان